της Ζέτας Καρασπήλιου

 

Μια πολύ σημαντική δίγλωσση έκδοση υπό τον τίτλο “Έλληνες Ζωγράφοι: στο φως του χθες στη σκιά του σήμερα” κυκλοφόρησε πρόσφατα απο το Ιδρυμα Μιχελή, με στόχο να προβάλει έργα αξιόλογων Ελλήνων ζωγράφων της περιόδου 1850-1950, οι οποίοι δεν έτυχαν ευρύτερης δημοσιότητας ή ίσως δεν την επεδίωξαν. Το πολύ σημαντικό έργο τους, διασκορπισμένο σε μικρές ή μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές και στα «άδυτα» της Εθνικής μας Πινακοθήκης είναι πλέον δυσπρόσιτο στο κοινό,  γι᾽ αυτό έχει νόημα η προβολή τους. Το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνονται εδώ πίνακες των κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων της περιόδου εκείνης, οφείλεται στο ότι το έργο τους είναι ήδη γνωστό και προβεβλημένο, καθώς έχει μελετηθεί και αξιολογηθεί ξανά και ξανά από κριτικούς της τέχνης .

 

Στο λεύκωμα παρουσιάζονται πάνω από 100 έργα 62 ζωγράφων, χωρισμένα σε τρεις κατηγορίες τοπίων: θαλασσογραφίες θαλασσογραφίες, σπίτια και οικισμούς, τοπιογραφίες. Δεν περιλαμβάνονται προσωπογραφίες και νεκρές φύσεις.

 

 Για την έκδοση μίλησαν σε πρόσφατη εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: ο ζωγράφος και Ακαδημαϊκός Παναγιώτης Τέτσης, που έχει προλογίσει και το βιβλίο, η γλύπτρια Ναταλία Μελά, ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Άγγελος Δεληβορριάς, η ιστορικός της τέχνης Έφη Ανδρεάδη και οι συγγραφείς Μιχαήλ Δουλγερίδης και Αθηνά Ρηγάτου.

 

Ο ζωγράφος Παναγιώτης Τέτσης στον Πρόλογο του βιβλίου γράφει: 

 

[…]Υπάρχει σεβαστός αριθμός καλλιτεχνών που έχουν έργο άξιο ιδιαίτερης προσοχής, έργο γεμάτο αγάπη και πάθος, για το οποίο, στην εποχή τους, έχαιραν αναγνωρίσεως. Σήμερα, τόσο η έλλειψη, η στενότης χώρου στην Εθνική Στέγη, όσο και οι νεώτερες και νεώτατες κατευθύνσεις στην Τέχνη έχουν παραγκωνίσει αυτούς τους δημιουργούς, με αποτέλεσμα να' ναι στη σκιά, αγνοημένοι, ώσπου κάποια στιγμή, κάποιος νεώτερος ιστορικός Τέχνης να ανασύρει κάποιον παραγνωρισμένο και να τον φέρει στο φως. 

 

Και όμως, όλοι τούτοι οι καλλιτέχνες που εργάσθηκαν με αφοσίωση στην Τέχνη είναι εκείνοι που σχηματίζουν τη φυσιογνωμία της Τέχνης στη χώρα μας. Αυτοί οι λησμονημένοι, μαζί με τους εξέχοντες αστέρες. Δεν πρέπει να υποτιμάμε όσους έχουν κάνει και δώσει έργο που οικοδομεί το πνευματικό κεφάλαιό μας, φτάνει να έχουμε θέληση να τους βγάλουμε από την αφάνεια επιλέγοντας τα καλύτερα έργα τους. Όλοι μαζί οι καλλιτέχνες είναι ένα συμπαγές άθροισμα, σαν μια οροσειρά που φτάνει σε πυραμίδα με κάποιους Ολύμπους αλλά και με άλλες ψηλές κορυφές πλάι τους. […]».

 

 

της Ζέτας Καρασπήλιου

 

To Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) και η Alpha Bank, συνεχίζοντας τη συνεργασία τους στο χώρο της καταγραφής της ιστορίας της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών στην Ελλάδα, προχώρησαν σε μια από κοινού έρευνα για το έργο του Δημήτρη Γαλάνη στην εικονογράφηση βιβλίων. Μέχρι τώρα το έργο του Γαλάνη στην εικονογράφηση κάθε είδους εντύπου παρέμενε αθησαύριστο. Πρωτογενές υλικό για την έρευνα αποτέλεσαν τα εικονογραφημένα από τον καλλιτέχνη βιβλία που ανήκουν στις πλούσιες συλλογές της Αlpha Bank και του ΜΙΕΤ. Αξιοποιήθηκαν επιπλέον τεκμήρια από το Μουσείο της Μονμάρτρης στο Παρίσι, όπου σε μία πτέρυγα του σημερινού μουσείου στεγαζόταν, από το 1910 έως το 1965, το σπίτι και το εργαστήριο του Γαλάνη, και όπου σήμερα απόκειται όλο το προσωπικό αρχείο του. Εντοπίστηκαν τεκμήρια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που συνδέονται με την παραγωγή των εντύπων: προσχέδια, μακέτες, πλάκες χαρακτικής, αλληλογραφία, σημειώσεις.

H έρευνα ξεκίνησε το 2008 στην Αθήνα και το Παρίσι και έως το 2013 είχε ολοκληρωθεί η καταγραφή των 152 τίτλων, δηλαδή των βιβλίων, λευκωμάτων και εντύπων που εικονογράφησε ο καλλιτέχνης στο διάστημα 1904-1962. Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας αποτελεί η έκδοση, την οποία ανέλαβε το ΜΙΕΤ, ενός αναλυτικού καταλόγου (catalogue raisonné) με τίτλο Δημήτρης Γαλάνης. Τα εικονογραφημένα βιβλία, 1904-1962. Την έκδοση συμπληρώνουν τρία εισαγωγικά κείμενα: η Ειρήνη Οράτη παρουσιάζει για πρώτη φορά αναλυτικά το εικονογραφικό έργο του Γαλάνη, ο Άγγελος Δρακογιώργος προσεγγίζει το γελοιογραφικό έργο του τα πρώτα χρόνια στο Παρίσι, ενώ ο Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος γράφει για την τέχνη του βιβλίου στην Ευρώπη την εποχή αυτή.

 

Στις 7 Μαΐου 2014, στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ / Μέγαρο Εϋνάρδου, έγιναν  τα εγκαίνια της ομότιτλης έκθεσης, όπου  παροσιάζονται  επιλεκτικά οι εκδόσεις με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το πλούσιο υλικό της έκθεσης προέρχεται κυρίως από τις συλλογές της Alpha Bank και του ΜΙΕΤ, ενώ ένα πολύ σημαντικό, αδημοσίευτο αρχειακό υλικό προέρχεται από το Μουσείο της Μονμάρτρης. Τέλος, η έκθεση εμπλουτίζεται με υλικό (έργα ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά κ.ά) από ιδιωτικές συλλογές, μουσεία, ιδρύματα κτλ. (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Μουσείο Μπενάκη, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ, Διεθνές Ίδρυμα Γιάννη Κουτσοχέρα και Λένας Στρέφη-Κουτσοχέρα, Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος).

 

Ο Γαλάνης έφθασε στο Παρίσι με εμπειρία κυρίως στη γελοιογραφία. Η πρώτη δύσκολη δεκαετία (1900-1910) αναλώθηκε κυρίως στο σχεδιασμό γελοιογραφιών, επαγγελματική δραστηριότητα που στήριξε και τις πρώτες του καλλιτεχνικές προσπάθειες. Στο τέλος αυτής της δεκαετίας και στις αρχές της επόμενης χρονολογούνται τα πρώτα του χαρακτικά. Μετά το 1910 συμμετέχει σε εκθέσεις και γνωρίζει καλλιτέχνες που, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, τον επηρέασαν ουσιαστικά. Με τη συμμετοχή του στην εμβληματική έκθεση της κυβιστικής ομάδας Section d’or το 1912, βρίσκεται ανάμεσα σε καλλιτέχνες που παρουσιάζουν για πρώτη φορά τον κυβισμό στο ευρύ κοινό. Την περίοδο 1918-1921 δημιούργησε σχέσεις με καλλιτέχνες της γαλλικής πρωτοπορίας: Ματίς, Ντεραίν, Πικάσσο, Ντυφύ,  Μπρακ. Έγινε φίλος με τον Ματίς, καθώς μοιράζονταν την αγάπη τους για τη μουσική: συχνά έπαιζαν μαζί μουσική, ο Γαλάνης όργανο, ο Ματίς βιολί. Σε αυτούς θα προστεθεί ο Ντεραίν, παίζοντας φλάουτο. Ο Ματίς φιλοτέχνησε δύο προσωπογραφίες του Γαλάνη το 1914, με τίτλο D. Galanis «paysan» . Η μία από τις δύο αυτές οξυγραφίες ανήκει στη συλλογή της Alpha Bank και είναι το αντίτυπο που χάρισε ο ίδιος ο Ματίς στον Γαλάνη. Παράλληλα, ο Γαλάνης ανακαλύπτει και το έργο του Πικάσσο, ξαφνιάζεται από την τόλμη του, προσπαθεί να κατανοήσει τη ριζοσπαστική οπτική του, και δημιουργεί το σημαντικότατο λεύκωμα Quatre natures-mortes το 1919. 

Την περίοδο των πειραματισμών διαδέχονται τα χρόνια της ωριμότητας και της επαγγελματικής καταξίωσης. Έως το 1929 έχει διαμορφώσει το προσωπικό του στίγμα. Πρόκειται για τη δεκαετία της αναγνώρισης (1920-1930) και τη σταδιακή στροφή του σε επιρροές από παρελθόντες αιώνες. Ο Γαλάνης καταστάλαξε σε ένα προσωπικό ύφος με προσεκτικές επιλογές από το παρόν, αλλά περισσότερα στοιχεία από το παρελθόν και ως προς τα μοτίβα και ως προς το σχεδιασμό του βιβλίου. 

Η ασχολία του με την εικονογράφηση βιβλίων ήταν ο βασικός βιοπορισμός του και μέσα από αυτά έγινε πολύ γνωστός στους βιβλιόφιλους, αλλά και στο κοινό του Παρισιού που ακόμα και σήμερα γνωρίζει τον «Galanis» . Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους αμιγείς χαράκτες του 20ού αιώνα. Για τις εκδόσεις των βιβλίων του συνεργάστηκε με συγγραφείς όπως ο Μαλρώ, ο Νερβάλ, ο Γκαμπορύ, ο Ζίντ, ο Μωρουά, ο Βαλερύ, καθώς και πολλούς σημαντικούς τυπογράφους και εκδοτικούς οίκους του Παρισιού (Éditions de la Nouvelle Revue française / Librairie Gallimard, Éditions Kra, Georges Crès, Éditions de la Pléiade κ.ά). Στην Ελλάδα ο Γαλάνης εξέθεσε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1928 και δώρισε έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη. Έκτοτε οι έλληνες χαράκτες τον θεωρούν «πατέρα και δάσκαλο της νεοελληνικής χαρακτικής», αφού ουσιαστικά μέσα από το δικό του έργο ήρθαν σε επαφή με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή χαρακτική. 

 

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΑΛΑΝΗ

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1879. Το 1897 εισάγεται στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και τον επόμενο χρόνο μεταπηδά στο Τμήμα Γραφικής του Σχολείου των Καλών Τεχνών. Κατά μία πληροφορία, το 1899 παρακολουθεί μαθήματα σχεδίου κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα. Το 1900 εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου σπουδάζει στην École des Beaux- Arts με δάσκαλο τον Fernand Cormon, ζωγράφο ακαδημαϊκής νοοτροπίας. Από το 1901 έως το 1912 δραστηριοποιείται πολύ επιτυχημένα στο χώρο της γελοιογραφίας συνεργαζόμενος με εμβληματικά γαλλικά περιοδικά του είδους, όπως το Frou-Frou ή το Assiette au beurre. Στη διάρκεια της παραμονής του στη Γερμανία (1907-1909) ενδιαφέρθηκε συστηματικά για τη χαρακτική και ιδιαίτερα για την ξυλογραφία. Τόσο στο Βερολίνο όσο και στο Μόναχο συνεργάζεται ως γελοιογράφος με τα γνωστά περιοδικά Simplicissimus και Lustige Blätter. 

Από το 1909 εγκαθίσταται μόνιμα στη Μονμάρτρη, όπου θα ζήσει και θα δημιουργήσει αδιάλειπτα μέχρι το 1965. Το 1912 παρουσιάζει έργα του στην έκθεση-σταθμό των κυβιστών της ομάδας La Section d’or. Το 1914 κατατάσσεται στη Λεγεώνα των Ξένων. Αποκτά τη γαλλική υπηκοότητα και καλείται πλέον να υπηρετήσει στον γαλλικό στρατό. Το διάστημα 1916-1918 βρίσκεται στην Κέρκυρα ως διερμηνέας του γαλλικού στρατού.

Μετά την επιστροφή του στο Παρίσι, το 1918, δραστηριοποιείται ενεργά στη γαλλική καλλιτεχνική σκηνή συμμετέχοντας σε πολλές σημαντικές ομαδικές εκθέσεις, με καλλιτέχνες όπως ο Πικάσσο, ο Μπρακ και ο Ματίς. Το 1919 συμμετέχει, μαζί με άλλους έλληνες καλλιτέχνες της «Ομάδος Τέχνης», σε έκθεση στην Galerie La Boétie, την οποία εγκαινιάζει ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. 

Τη δεκαετία 1920-1930 εγκαταλείπει σταδιακά τη ζωγραφική για να αφιερωθεί σχεδόν αποκλειστικά στη χαρακτική και την εικονογράφηση βιβλίων. Το 1928 οργανώνει, με τεράστια επιτυχία, την πρώτη ατομική του έκθεση στην Ελλάδα στο Ιλίου Μέλαθρον. Τόσο οι έλληνες καλλιτέχνες όσο και το φιλότεχνο αθηναϊκό κοινό έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή χαρακτική.

Το 1934 κυκλοφορεί το διάσημο γραμματόσημό του Ο γαλατικός κόκορας (Le Coq gaulois) για λογαριασμό της Γαλλικής Δημοκρατίας. Σχεδιάζει επίσης ένα πορσελάνινο σερβίτσιο για τη Manufacture des Sèvres. Τιμάται από την Ακαδημία Αθηνών με το Κανδηλώρειο Βραβείο.

Μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας από τους Γερμανούς, το 1945, ο Γαλάνης εκλέγεται καθηγητής Ξυλογραφίας στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού και την ίδια χρονιά εκλέγεται ισόβιο μέλος της γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών. Το 1950 εκλέγεται αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1959 ο φίλος του Αντρέ Μαλρώ, υπουργός Πολιτισμού τότε, του επιδίδει προσωπικά  στο ατελιέ του το παράσημο της Λεγεώνος της Τιμής (Commandant de la Légion d’honneur).

Επιστρέφει τo 1965 στην Αθήνα, όπου πεθαίνει το 1966.

 

 

 

της Ζέτας Καρασπήλιου

 

 

Η 60χρονη γόνιμη και δημιουργική πορεία του σκηνογράφου-εικαστικού καλλιτέχνη Τάσου Ζωγράφου παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων – κτήριο Μεταξουργείου από 12 Μαΐου – 29 Ιουνίου 2014, προσφέροντας τη δυνατότητα στους φιλότεχνους να δουν 160 έργα, αντιπροσωπευτικά της δουλειάς του ως σκηνογράφου-ενδυματολόγου στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όσο και της ζωγραφικής του διαδρομής. Με αποφασιστικής σημασίας παρουσία, από τη δεκαετία, ήδη, του ’50, σε περισσότερες από 120 θεατρικές παραστάσεις, 200 ταινίες και σε μεγάλο αριθμό, αργότερα, ποιοτικών παραγωγών στη μικρή οθόνη, ο Τάσος Ζωγράφος συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία του ελληνικού μεταπολεμικού θεάτρου και κινηματογράφου και καταξιώνεται, αναντίρρητα, ως ένας από τους πρωτοπόρους διαμορφωτές τους.Συλλειτούργησε με συγγραφείς-σημεία αναφοράς στην εγχώρια και ξένη δραματουργία, με σημαντικούς σκηνοθέτες, ηθοποιούς και συνθέτες που συνέβαλαν στη μορφοποίηση του νεότερου θεατρικού και κινηματογραφικού τοπίου. Στο ενεργητικό του, μεταξύ άλλων, οι ταινίες-σταθμοί «O Δράκος» του Ν. Κούνδουρου, (1955), «Συνοικία το όνειρο» του Αλ. Αλεξανδράκη, (1961), όσο και μεταγενέστερες «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση»(1971), «Θανάση πάρε το όπλο σου» (1972) του Ντ. Κατσουρίδη «Παραγγελιά» του Π. Τάσιου, (1980), «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» του Ν. Τζήμα, (1980), «Ρόζα» του Χρ. Χριστοφή, (1982), «Η Σκιάχτρα» του Μ. Μανουσάκη, «Ένας ερωδιός για τη Γερμανία» του Στ. Τορνέ, (1987), «Oh Babylon» του Κ. Φέρρη, (1989), «Η Αριάδνη μένει στη Λέρο», του Θ. Ρακιντζή, (1993).

 

Στο θέατρο ο Τάσος Ζωγράφος μετακινήθηκε με άνεση από την αρχαία τραγωδία και τον Αριστοφάνη στον Σαίξπηρ και τον Μολιέρο, από τον Κορνάρο, τον Χορτάτση και τον Ξενόπουλο στον Αρμπούζωφ τον Ουίλλιαμς και τον Φρις, από το μπουλβάρ στη σάτιρα και το πολιτικό θέατρο. Δικά του και τα σκηνικά-κοστούμια στις τηλεοπτικές σειρές «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», Η Γαλήνη", "Μενεξεδένια Πολιτεία", "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά", "Το τρίτο στεφάνι", "Γεώργιος Βιζυηνός".

 

Η σημαντική παρουσία του Τάσου Ζωγράφου, ήδη από τη δεκαετία του '50, σε περισσότερες από 120 θεατρικές παραστάσεις, 200 ταινίες και σε μεγάλο αριθμό ποιοτικών παραγωγών στη μικρή οθόνη, τον συνδέει άρρηκτα με την ιστορία του ελληνικού μεταπολεμικού θεάτρου και κινηματογράφου και τον καταξιώνει, αναντίρρητα, ως έναν από τους πρωτοπόρους διαμορφωτές τους.Το σύνολο της σκηνογραφικής του δουλειάς τιμήθηκε με πολλά κρατικά βραβεία και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Στη δεκαετία του '70 ο Ζωγράφος βρέθηκε αντιμέτωπος με το καβαλέτο και έκανε την πρώτη του ατομική έκθεση έργων, το 1979, στο Ζυγό.

 

 

 

Ήταν μεγάλη η ανάγκη του να αποτυπώσει τις δικές του εκφραστικές ανησυχίες, σε πεδίο εντελώς ιδιωτικό, μακριά από την υποστήριξη ενός συγκεκριμένου, κάθε φορά, θέματος από τον κινηματογράφο ή το θέατρο.

Η ζωγραφική του ορίζεται από αυτήν, ακριβώς, την πολύτιμη ελευθερία. Με παρακαταθήκες από τη λαϊκή παράδοση, ο Ζωγράφος δημιουργεί έναν κόσμο δικό του, στον οποίο πρωταγωνιστούν γοργόνες, νεοκλασικά, σκιάχτρα με τη συμβολική ή τη μεταφυσική τους εκδοχή, καράβια, κατάφορτες πορτοκαλιές, άγγελοι, γυναίκες χιμαιρικές, ο Διγενής, ο πατέρας του και οι ήρωες-άγιοί του, ο Καραγκιόζης και ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ να αιωρούνται σε απόλυτα υπερρεαλιστική διάσταση. Θέματα-φετίχ που επανέρχονται με συγκινητική συνέπεια και στοιχειοθετούν ένα παρηγορητικό σύμπαν από ψηφίδες της ιστορίας, του λαϊκού πολιτισμού, του αρχαίου μύθου, μιας παγανιστικής λατρείας προς τη φύση, όλα από το μοναδικό οίστρο, την Ελλάδα. Έργα του υπάρχουν στο Μουσείο Βορρέ, στην Εθνική Πινακοθήκη, σε Δημοτικές Πινακοθήκες της Ελλάδας, στο Musée d’Art Naïf de l’Ile de France και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές.

 

Την έκθεση πλαισιώνει κατάλογος 156 σελίδων με έργα και κείμενα του Τ. Ζωγράφου, καθώς και με κείμενα που έγραψαν γι’ αυτόν στο παρελθόν,αλλά και με αφορμή την έκθεση, η Νέλλη Κυριαζή, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Γεωργουσόπουλος, η Έφη Ζωγράφου, ο Δημήτρης Κακουλίδης, ο Νίκος ΚούνδουροςΚώστας , ο Μποστ, ο Χρήστος Σιάφκος, η Αγγέλα Ταμβάκη.

Την έκθεση διοργανώνει η σύζυγος του καλλιτέχνη, Έφη Ζωγράφου, με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού, Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων. Την επιμέλεια της έκθεσης και του καταλόγου έχει η Νέλλη Κυριαζή, τη φωτογράφιση των έργων έκανε ο Νίκος Ζερβός.