Λίγα λόγια για τις ταινίες…

Προς τιμήν του Έλληνα σκηνοθέτη και δημιουργού, Θόδωρου Αγγελόπουλου (1935-2012) κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ονοματοδοσίας του θερινού κινηματογράφου της Περιφέρειας Αττικής, Ciné Αττικόν – Θόδωρος Αγγελόπουλος, θα προβληθεί η ταινία του Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995). Η συγκεκριμένη ταινία, ενδεικτική του ρόλου και της σημασίας που διαδραματίζει η αναπαράσταση της ιστορίας στο κινηματογραφικό του έργο, απέσπασε και το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες το 1995.
Στην ταινία, ο Ελληνοαμερικάνος σκηνοθέτης Α. αναζητά απεγνωσμένα τρεις μπομπίνες ανεμφάνιστου φιλμ των Αδελφών Μανάκη, στις οποίες έχει καταγραφεί το πρώτο βλέμμα στα Βαλκάνια. Η αναζήτησή του αυτή γίνεται όμως συγχρόνως και η αναζήτηση του Α. (του Αγγελόπουλου, κατ’ επέκταση), ενός βλέμματος που ψάχνει έναν καινούργιο τρόπο θέασης του κόσμου.

Στο πλαίσιο του κινηματογραφικού αφιερώματος Κοινωνία σε Κρίση, θα προβληθούν 6 ταινίες μυθοπλασίας, ξένων και Ελλήνων δημιουργών, ξεκινώντας από το 1940 και φθάνοντας στο 2011. Ανάμεσά τους, και δύο κλασσικές ταινίες που έχουν να προβληθούν χρόνια στις κινηματογραφικές αίθουσες: Τα σταφύλια της οργής και το Σκιές και σιωπή, οι οποίες μάλιστα θα προβληθούν στην ψηφιακά αποκατεστημένη εκδοχή τους.

«Ναι, αλλά δεν αντέχουμε να ζήσουμε με λιγότερα από όσο βγάζουμε σήμερα. Ήδη τα παιδιά μας δεν τρώνε αρκετά. Και φοράνε και κουρέλια, που θα μας ντρόπιαζαν, εάν δεν γινόταν το ίδιο και με τους άλλους…», λέει ο Χένρυ Φόντα ως Τομ Τζόουντ στα συγκλονιστικά Σταφύλια της οργής (The Grapes of Wrath, 1940) του Τζον Φορντ (1894-1973) που θα προβληθούν στην ψηφιακή τους αποκατάσταση από την 20th Century Fox.
Η κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου μυθιστορήματος του Τζον Στάινμπεκ γυρίζεται τα χρόνια που η Αμερική αρχίζει μόλις να ανακάμπτει από το σοκ του οικονομικού κραχ. Για το λόγο αυτό άλλωστε και η 20th Century Fox αναγκάζεται να γυρίσει την ταινία με τον παραπλανητικό τίτλο Λεωφόρος 66.
Η ταινία αναφέρεται στη μετανάστευση μιας οικογένειας αγροτών από την Οκλαχόμα προς την καλιφορνέζικη γη της επαγγελίας λόγω των δυσμενών συνθηκών που έφερε η κρίση του 1930. «Οικογενειακή σπουδή», όπως συνήθιζε να χαρακτηρίζει ο Φορντ την ταινία του, αλλά και «κοινωνική σπουδή» για τις πρώτες συνέπειες του καπιταλιστικού συστήματος, όπως θα μπορούσαμε να προσθέσουμε, τα Σταφύλια της Οργής έκαναν διάσημο τον Φορντ, καθώς, στη βάση του κοινωνικού ρεαλισμού που το Χόλιγουντ δεν είχε αγγίξει μέχρι εκείνη τη στιγμή, εξιστορούσαν, χωρίς ίχνος εξωραϊσμού, μια νωπή ακόμη ανάμνηση στη συλλογική συνείδηση.

Στον αμερικάνικο Νότο, την περίοδο της Βαθειάς Ύφεσης, μας μεταφέρει επίσης, ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Μάλιγκαν (Robert Mulligan,1925-2008) στο Σκιές και σιωπή (To Kill a Mockingbird, 1962), υποψήφιο για Όσκαρ Σκηνοθεσίας, συσχετίζοντας το θέμα της οικονομικής κρίσης με το ρατσισμό.
Στην ταινία του, που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Χάρπερ Λη, ένας δικηγόρος υπερασπίζεται έναν μαύρο άνδρα που κατηγορείται άδικα για βιασμό, ενώ παράλληλα προσπαθεί να αναθρέψει τα ορφανά από μητέρα παιδιά του σε μια περιοχή, όπου κυριαρχεί η
προκατάληψη και η μισαλλοδοξία. Όσκαρ Ερμηνείας για τον Γκρέγκορι Πεκ, Διασκευασμένου Σεναρίου για τον Χόρτον Φουτ και Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης. Βραβείο του Εθνικού Συμβουλίου Συντήρησης Ταινιών των ΗΠΑ το 1995. Η ταινία θα προβληθεί στην ψηφιακή  αποκατάστασή της από την Universal.

Το θέμα των φυλετικών διακρίσεων θέτει και η απαγορευμένη ως το 1965 στις Η.Π.Α. ταινία, Το αλάτι της γης (Salt of the Earth, 1954) του Χέρμπερτ Μπίμπερμαν (Herbert J. Biberman) (1900-1971). Βασισμένη στην πραγματική ιστορία μίας απεργίας σε ορυχείο ψευδαργύρου στο Νέο Μεξικό, η ταινία ασχολείται με την προκατάληψη εναντίον των Μεξικανό-αμερικανών εργατών, που απεργούν διεκδικώντας την ισοτιμία των μισθών τους με εκείνους των Άγγλων εργαζομένων σε άλλα ορυχεία, καθώς και την αξιοπρεπή μεταχείριση από τα αφεντικά τους. Η ταινία, θα λέγαμε, ότι συνιστά συγχρόνως και ένα δείγμα «πρώιμου φεμινισμού», καθώς οι γυναίκες των ανθρακωρύχων διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην απεργία, παρά τις αντιρρήσεις των συζύγων τους. Τόσο ο σκηνοθέτης, ο οποίος καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών για ασέβεια προς το Κονγκρέσο, όσο και οι παραγωγοί της ταινίας αποτέλεσαν μέλη της Μαύρης Λίστας. Η πρωταγωνίστρια Ροζάουρα Ρεβουέλτας βραβεύτηκε για την ερμηνεία της στο Κάρλοβι Βάρι το 1954, ενώ στο ίδιο Φεστιβάλ η ταινία τιμήθηκε με την Κρυστάλλινη Σφαίρα. Η ταινία κρίθηκε «πολιτιστικά σημαντική» από τη Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου, η οποία προχώρησε στην αποκατάστασή της το 1992.

Τριάντα χρόνια αργότερα, ο Ματιέ Κασοβίτς (Mathieu Kassovitz) (1967) στο Μίσος (La haine, 1995), ταινία σταθμό για τη δεκαετία του ’90, επανέρχεται στο θέμα των φυλετικών διακρίσεων.
Ο Κασοβίτς, με ιδιαίτερη κινηματογραφική ματιά (κάμερα στο χέρι), καταγράφει ένα 24ωρο από τη ζωή τριών φίλων μεταναστών στο Παρίσι που προσπαθούν να πάρουν εκδίκηση για το φίλο τους, ο οποίος έπεσε θύμα αστυνομικής βίας, ενώ περιφέρονται άσκοπα στις φτωχογειτονιές του Παρισιού με ένα κλεμμένο περίστροφο. Η ταινία εικονογραφεί το αδιέξοδο και την καθημερινή βία στο περιθώριο της γαλλικής πρωτεύουσας, όπου οι νέοι βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, και απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στις Κάννες.

Με την κάμερα στο χέρι καταγράφει και ο Χοσέ Παντίλα (Jose Padilha, 1967) στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο στη μυθοπλασία, το δίκτυο της διαφθοράς των αστυνομικών αρχών και της βίας στις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο στην πολυβραβευμένη ταινία του Οι επίλεκτοι (Tropa de elite, 2007) που απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και δώδεκα ακόμα βραβεία σε κινηματογραφικά φεστιβάλ στη Λατινική Αμερική.
Με αφορμή την επικείμενη επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β' στο Ρίο ντε Τζανέιρο και τη διασφάλιση της διέλευσής του από τις διαβόητες φαβέλες, ο αστυνόμος Nascimento, μέλος της σκληροτράχηλης Tropa De Elite (Ειδικές Δυνάμεις), προσπαθεί να φέρει εις πέρας

το δύσκολο αυτό έργο, ερχόμενος αντιμέτωπος με την εγκληματικότητα και το εμπόριο ναρκωτικών, που, για χρόνια, με την ανοχή της ίδιας της Αστυνομίας έχουν επικρατήσει στις υποβαθμισμένες και περιθωριοποιημένες αυτές συνοικίες.

Τέλος, στην ταινία Wasted Youth (2011) των Αργύρη Παπαδημητρόπουλου (1976) και Γιαν Φόγκελ (Jan Vogel, 1973), η ιστορία ενός δεκαεξάχρονου σκειτά (καταπληκτικός στο ρόλο ο ερασιτέχνης Χάρης Μάρκου) που «σκοτώνει» το χρόνο του κι ενός σαραντάχρονου δημοσίου υπαλλήλου που συνθλίβεται στους τέσσερις τοίχους της οικογενειακής του φρίκης (Ιερώνυμος Καλετσάνος), διασταυρώνονται με απρόοπτα αποτελέσματα. Οι ιστορίες τους καταγράφονται μέσα στην ίδια αποπνικτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί και ο αποπνικτικός αυγουστιάτικος καύσωνας, ενώ αφήνουν να διαφανούν και τα πρώτα σημάδια της κρίσης.
Ο Αργύρης Παπαδημητρόπουλος, γνωστός από το  σκηνοθετικό του ντεμπούτο Bank Bang που σημείωσε εμπορική επιτυχία και βραβεύτηκε από την Ελληνική Ακαδημία Κινφου, και ο Γιαν Φόγκελ, Γερμανός σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας, γυρίζουν μια αυτοσχεδιαστική ταινία, που βασίζεται στη δύναμη της στιγμής, εκπροσωπώντας τη νεότερη γενιά σκηνοθετών, που προβάλλεται μέσω του Αφιερώματος.
Η ταινία άνοιξε το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρόττερνταμ το 2011.