από τον Αδάμ Αδαμόπουλο

Η τέχνη του πολέμου
Συγγραφέας: Sun Tzu / Μετάφραση: Άρης Λασκαράτος / Κατηγορία: Πολεμικές Τέχνες – Στρατηγική / ISBN: 978-960-7872-97-5 / Σελίδες: 95 / Εκδόσεις Αιώρα 2013 / Τιμή: 9,90 ευρώ

Εγκώμιο της απραξίας – η αποτελεσματικότητα στην κινεζική σκέψη
Συγγραφέας: Φρανσουά Ζυλλιέν / Μετάφραση: Θάνος Σαμαρτζής / Κατηγορία: Κινεζική Φιλοσοφία – Ηγεσία - Στρατηγική / ISBN: 978-960-524-392-0 / Σελίδες: 118 / Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2012 / Τιμή: 8,00 ευρώ

Πόλεμος και βιντεοπαιχνίδια – Από τον Σουν Τζου στο Xbox
Συγγραφέας: Ed Halter / Μετάφραση: Νεκτάριος Καλαϊτζής / Κατηγορία: Πόλεμος – Στρατηγική / ISBN: 978-960-7909-84-8 / Σελίδες: 456 / Εκδόσεις Scripta 2008 / Τιμή: 23,22 ευρώ


Δυτική και κινεζική σκέψη, δύο κόσμοι κατα γενική ομολογία εντελώς διαφορετικοί. Με την πρώτη, τη δυτική σκέψη (και συνακόλουθα την αντίστοιχη πρακτική) να εδράζεται και να διαμορφώνεται καθοριστικά από τις αρχαιοελληνική πρόσληψη του κόσμου, τη φιλοσοφία, την ιστορικότητα και την αναγνώριση του ανθρώπου ως ιστορικού υποκειμένου και ασφαλώς το κυνήγι των πλατωνικών ιδανικών προτύπων και την αριστοτέλεια τελεολογία, την ύπαρξη ενός αιτίου για κάθε πράγμα και ενός τελικού σκοπού που αυτό επιδιώκει να πραγματοποιήσει. Κι όμως τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι, καθώς πριν τον πλατωνικό ιδεαλισμό και την αριστοτέλεια τελεολογία, η αρχαιοελληνική σκέψη περιστρέφεται γύρω από την έννοια «μήτις», την ιδιαίτερη αυτή νοημοσύνη που αναγνωρίζει και έχει την ικανότητα να αξιοποιεί – προς όφελός της – τις διαμορφούμενες περιστάσεις. Διόλου τυχαίο ότι ο Δίας, μετά την επικράτησή του στον αγώνα για την κυριαρχία του κόσμου, παντρεύεται τη Μήτιδα – την οποία τελικά κατάπιε -, ώστε να έχει υπό έλεγχο τις συγκυρίες και να διαισθάνεται την υποβόσκουσα δυναμική, κατευθύνοντας τις εξελίξεις σύμφωνα με την τρέχουσα κατάσταση, διομορφώνοντας έτσι συνθήκες ευνοϊκές γι’ αυτόν.

Σε αυτό το σημείο είναι που η αρχαιοελληνική σκέψη θα μπορούσε να είχε συναντηθεί με την αντίστοιχη αρχαία κινεζική σκέψη. Όμως, τον 5ο π.Χ. αιώνα, τον καιρό που στους μακρινούς τόπους της Ανατολικής Ασίας, μέσω αλλεπάλληλων μακρόχρονων, όσων και σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων αρχίζει να διαμορφώνεται η πρώτη ύλη που αποτέλεσε στη συνέχεια το πρόπλασμα για τη δημιουργία της Κινεζικής Αυτοκρατορείας, η Ελλάδα αγωνίζεται να αποκρούσει τις περσικές εισβολές, αλλά παραλληλα, διαμορφώνει τον πυρήνα της φιλοσοφικής σκέψης που επέδρασε καθοριστικά στον – πολύ αργότερα διαμορφωμένο – δυτικό κόσμο. Είναι η εποχή που ο Σουν Τζου – κορυφαίος στρατηγός διαμορφώνει και εφαρμόζει στα πεδία των μαχών ευφυέστατες στρατηγικές με τις οποίες οδήγησε τον Χε Λου, βασιλιά του κράτους Γου, σε μια σειρά από διαδοχικές νικηφόρες στρατιωτικές αναμετρήσεις και αυτό, με στρατό υποδεκαπλάσιο σε μέγεθος απ’ ότι των αντιπάλων του. Την στρατηγική του ο Σουν Τζου την κατέγραψε στο κείμενο «Η τέχνη του πολέμου», το αρχαιότερο ίσως κείμενο πολεμικής στρατηγικής. Πρόκειται για κείμενο του οποίου η αξία αναγνωρίστηκε στους κατοπινούς αιώνες, έφτασε μάλιστα να το συμβουλεύεται ο ίδιος ο Μάο Τσε Τουνγκ. Στον πυρήνα της στρατηγικής του Σουν Τζου βρίσκεται η εναργής στάση της «απραξίας», όχι όμως με την έννοια του να μην  κάνεις τίποτα, αλλά εντελώς αντίθετα, με την έννοια του να λειτουργείς ενεργητικά, οπλισμένος με υπομονή και εγκράτεια, να αναγνωρίζεις τη ροή των συνθηκών, τη φυσική τροπή των περιστάσεων και να συμμαχείς μαζί τους, αφαιρώντας έτσι τα όποια πλεονεκτήματα του αντιπάλου και πληθαίνοντας και ενισχύοντας τα δικά σου πλεονεκτήματα έναντι του αντιπάλου και συνακόλουθα τις πιθανότητες για νίκη στην επικείμενη σύγκρουση. Στο κείμενο του ο Σουν Τζου δίνει λεπτομερείς οδηγίες για την οργάνωση του στρατεύματος, την πορεία προς τη μάχη, τις ενδεχόμενες στρατηγικές επίθεσης ανάλογα με το αριθμητικό μέγεθος του αντιπάλου, την επιλογή του πεδίου της μάχης, την δυνατότητα ευελιξίας κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και της αλλαγής στρατηγικής αν αυτό κριθεί αναγκαίο, μέχρι και συμβουλές για τη χρήση κατασκόπων. Βασικός όμως άξονας της σκέψης του παραμένει το «αξίωμα», ότι ο ικανός στρατηγός μπαίνει στη μάχη μόνο όταν γνωρίζει εκ των προτέρων ότι θα την κερδίσει, όταν έχει φροντίσει με τις κατάλληλες προετοιμασίες και εκμεταλλευόμενος τις τρέχουσες συγκυρίες και τις περιστάσεις να έχει ορίσει τον τόπο, τον τρόπο και το είδος της σύγκρουσης που θα ακολουθήσει. Το κείμενο του Σουν Τζου «Η τέχνη του πολέμου», έχει μεταφραστεί σε πάμπολλες γλώσσες, πολλές φορές μάλιστα διατίθεται σε αρκετές διαφορετικές μεταφράσεις στην ίδια γλώσσα. Αυτό συμβαίνει και στα ελληνικά, με την πλέον πρόσφατη μετάφραση του κειμένου από τον Άρη Λασκαράτο να κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αιώρα.

Ασφαλώς η στρατηγική που περιγράφει ο Σουν Τζου αναφερόμενος στα πεδία των στρατιωτικών μαχών, αντανακλά το γενικότερο τρόπο σκέψης που διακρίνει την κινεζική φιλοσοφία και εμπεριέχει τη σοφία της χαρακτιριστικής ολιστικής προσέγγισης της Άπω Ανατολής, με τις ταοϊστικές συνδηλώσεις και τα προτάγματα της σκέψης του ζεν που ενυπάρχουν σε αυτή. Και δε θα μπορούσε αυτό το μόρφωμα να μην αντανακλάται και σε κάθε μορφής αγώνα και πάλης, ακόμα και της καθημερινής ζωής, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά και στη χάραξη στρατηγκής εκ μέρους των εμπορικών επιχειρήσεων. Αυτό δεν είναι άλλωστε το αντικείμενο του τμήματος «μάρκετινγκ» των επιχειρήσεων; Στα ανώτατα διευθυντικά στελέχη τέτοιων επιχειρήσεων απευθύνεται το κείμενο του Φρανσουά Ζυλλιέν «Εγκώμιο της απραξίας», όπου παρουσάζεται η στρατηγική του Σουν Τζου ως εργαλείο χάραξης σταρτηγικής εκ μέρους των εμπορικών επιχειρήσεων. Κεντρικός άξονας του κειμένου του Ζυλλιέν – ένας από τους διαπρεπέστερους σινολόγους της εποχής μας-, αποτελεί η θέση του Σουν Τζου ότι η ευφυής στρατηγική δεν βασίζεται σε κάποιο ευφυές σχέδιο, δεν καταστρώνεται καν κάποιο τέτοιο σχέδιο. Ευφυέστερη είναι η στρατηγική της αναγνώρισης και της εκμετάλλευσης της εσωτερικής δυναμικής που αναπτύσσεται υπό τις εκάστοτε συνθήκες, μαζί με τη δυνατότητα να ακολουθήσουμε τη φυσική ροή εξέλιξης των πραγμάτων, ώστε να επωφελούμαστε από αυτές. Ο ευφυής στρατηγός δεν ξεχωρίζει οντολογικά τον εαυτό του – και τον στρατό του – από τη φυσική πορεία των πραγμάτων, αντίθετα παρακολουθεί ενεργητικά και με τρόπο αβίαστο, ώστε στο τέλος επιτυγχάνει θετικό γι’ αυτόν αποτέλεσμα με τρόπο που να φαίνεται ότι ο καθένας θα μπορούσε να το έχει πετύχει, χωρίς κίνδυνο και κόπο. Το ευνοϊκό
αποτέλεσμα είναι απότοκο μιας διαδικασίας που εμφανίζεται αβίαστη, φυσιολογική, σα να προκύπτει από μόνη της. Όπως τονίζει ο Ζυλλιέν στο κείμενό του, αν ο στρατηγός χρειαστεί να επικαλεστεί την ανδρεία του στρατού του ή να σχεδιάσει «ηρωικές» πράξεις τότε έχει αποτύχει, έχει ακολουθήσει λάθος σχεδιασμό. Η αντίθεση με την δυτικότροπη λογική προσέγγισης της έννοιας της ανδρείας είναι πασιφανής.

Τον παραπάνω προβληματισμό εμπλουτίζει και διευρύνει ο Ed Halter στο βιβλίο του «Πόλεμος και βιντεοπαιχνίδια». Εκκινώντας από τα αρχαία παιχνίδια στρατηγικής, όπως η πεττεία που απεικονίζονται να παίζουν σε αττικά αγγεία οι ήρωες του Τρωικού πολέμου Αχιλλέας και Αίας,  αλλά και το κινεζικό γκο για το οποίο ο συγγραφέας επισημαίνει τη σύνδεσή του με την «Τέχνη του πολέμου» του Σουν Τζου, καθώς οι παίκτες του γκο χρησιμοποιούσαν το κείμενο του Σουν Τζου ως εγχειρίδιο χάραξης στρατηγικής, μας παρουσιάζει στη συνέχεια τη στενή σύνδεση ανάμεσα στα παιχνίδια στρατηγικής και τον πόλεμο. Ακολούθως, ο συγγραφέας μας μεταφέρει στο σύγχρονο κόσμο, αυτόν των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των βιντεοπαιχνιδιών και της εικονικής πραγματικότητας. Τονίζεται η εργαλειακή χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων προς χάριν της ανάπτυξης της πολεμικής τεχνολογίας, το πεδίο εφαρμογών της οποίας, χάρη σε αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «στρατιωτικό – βιομηχανικό – πανεπιστημιακό πλέγμα» περνά στη φάση του ολιστικού – εικονικού πολέμου, με εικονικούς στρατιώτες να χειρίζονται υψηλής τεχνολογίας, παντοδύναμες πολύπλοκες πολεμικές μηχανές, λαμβάνοντας μέρος σε εικονικές μάχες, με πραγματικές απώλειες όμως σε ανθρώπινες ζωές και υλικοτεχνικές υποδομές. Καθοριστικό ρόλο στο πέρασμα αυτό διαδρματίζουν τα βιντεοπαιχνίδια, τα οποία εύκολα εθίζουν τους χρήστες τους σε μια εικονοκλαστική – εικονική αναπαράσταση της πραγματικότητας, επακόλουιθο της οποίας είναι η διαφοροποίηση στην πρόσληψη της ίδιας της πραγματικότητας, αλλά και της πραγματικότητας του πολέμου και της στρατιωτικής σύγκρουσης ειδικότερα. Σε αυτό το πολυ-εδρικό, πολυ-πρισματικό και συνθετικό κείμενό του, ο Ed Halter καταφέρνει να μας μεταφέρει μια πλήρη και αναλυτική εικόνα της εξέλιξης της πολεμικής βιομηχανίας και τεχνολογίας, τη σχέση της με την παράλληλη εξέλιξη της τεχνολογίας των βιντεοπαιχνιδιών και της υποκείμενη διασύνδεση των προσπαθειών εμπορικών επιχειρήσεων πληροφορικής, τεχνολογικών ιδρυμάτων και του αμερικανικού Πενταγώνου προς την κατεύθυνση αυτή.